Alles over onze zoek- en reddingsoperaties op de Middellandse Zee

We gaan terug naar zee omdat mensen blijven verdrinken in het centrale Middellandse Zeegebied. Wij geloven dat onze aanwezigheid nodig is om levens te redden, en om getuige te zijn van en ons uit te spreken over de menselijke kost van de onmenselijke beleidsmaatregelen en politiek die zich afspelen op de Middellandse Zee. Ons uitspreken over wat we met eigen ogen zien, vormt de kern van de waarden van Artsen Zonder Grenzen, en is een essentieel onderdeel van wat we doen tijdens al onze projecten overal ter wereld.

Meer dan 496 mannen, vrouwen en kinderen stierven sinds begin dit jaar tijdens hun poging om de centrale Middellandse Zee over te steken – en dit zijn alleen de sterfgevallen die door de IOM werden gedocumenteerd. In combinatie met de duizenden gevallen van gedwongen terugkeer naar gevaarlijke en onmenselijke detentiecentra in het door conflicten geteisterde Libië, toont dit aan dat de humanitaire crisis een langetermijnprobleem is dat onopgelost blijft.

Met minstens 496 mensen die dit jaar al het leven lieten in het centrale Middellandse Zeegebied, blijft dit wereldwijd de dodelijkste migratieroute. Er werden tijdens de eerste zes maanden van dit jaar meer dan 8.400 pogingen tot overtocht ondernomen, dus de behoefte aan reddings- en zoekacties is overduidelijk. Zolang mensen onnodig blijven verdrinken op zee in een poging Libië te ontvluchten, en zolang de EU haar verantwoordelijkheden verwaarloost, zullen we blijven proberen zoek- en reddingsacties te ondernemen in het centrale Middellandse Zeegebied.

Jammer genoeg is de situatie er in de Middellandse Zee en in Libië sinds december alleen maar verder op achteruitgegaan. EU-beleidsmaatregelen die erop gericht zijn kwetsbare mensen in Libië tegen elke prijs af te schrikken en tegen te houden zijn enkel erger geworden. Dit beleid heeft geleid tot de dood van duizenden vluchtelingen, migranten en asielzoekers op zee en in Libië, terwijl diegenen die het overleven in een spiraal van geweld terechtkomen.

Tijdens de eerste zes maanden van 2019 zijn Europese regeringen de zoek- en reddingsschepen van ngo’s blijven criminaliseren en hinderen, terwijl ze de Libische kustwacht ondersteunden om meer dan 3.685 vluchtelingen, asielzoekers en migranten te onderscheppen en te dwingen naar Libië terug te keren. In juni alleen al werden meer dan 1.300 mensen gedwongen terug te keren.

De Ocean Viking is een Noors schip dat onder een Noorse internationale vlag vaart. Een “vlaggenstaat” is het land van registratie van het schip, onder wiens wetten het geregistreerd/bevoegd is. Alle schepen functioneren overeenkomstig de wetgeving van hun vlaggenstaat.

De IOcean Viking is volledig uitgerust om zoek- en reddingsacties uit te voeren met vier reddingsboten met hoge snelheid, evenals een medische kliniek met raadpleging, triage en ontwaakzalen. Het schip kan tot 200 overlevenden aan boord nemen.

Alle reddingsacties vinden plaats in internationale wateren in het centrale Middellandse Zeegebied tussen Libië, Malta en Italië, waar zich de meeste noodsituaties voordoen. We patrouilleren normaal gezien tussen 24 en 40 zeemijl van de Libische kust.

Elk schip dat op de hoogte is dat mensen in nood verkeren “is verplicht om hen zo snel mogelijk hulp te verlenen...”. Dit wordt uitgevoerd onder coördinatie van het erkende maritieme reddingscoördinatiecentrum, momenteel het Libische gezamenlijke reddingscoordinatiecentrum (JRCC).

De internationale wetgeving stelt duidelijk dat mensen die op zee zijn gered naar de dichtstbijzijnde veilige plek moeten worden gebracht, zoals bepaald door de EU-Commissie en UNHCR. Aangezien al onze reddingsacties plaatsvinden in internationale wateren tussen Libië, Italië en Malta, zijn de dichtstbijzijnde veilige plekken voor het ontschepen van geredde personen Italië en Malta.

De internationale wetgeving stelt duidelijk dat mensen die op zee zijn gered naar de dichtstbijzijnde veilige plek moeten worden gebracht en dat een reddingsactie niet afgerond is als dit niet is gebeurd. Voor reddingsacties die plaatsvinden in de internationale wateren tussen Libië, Italië en Malta, zijn de dichtstbijzijnde veilige plekken Italië en Malta. Libië wordt niet beschouwd als een veilige plek voor het ontschepen van migranten, vluchtelingen en asielzoekers, zoals vastgesteld door UNHCR en zeer recent (in mei 2019) herhaald door het Mensenrechtenbureau van de Verenigde Naties (OHCHR) en door de secretaris-generaal van de VN na zijn bezoek aan Tripoli in april 2019. Door ons werk waarbij we medische zorg verlenen in Libische detentiecentra, is Artsen Zonder Grenzen hier maar al te goed van op de hoogte. Artsen Zonder Grenzen was getuige van het feit dat mensen vastzaten in onmenselijke omstandigheden en kwetsbaar waren voor misbruik, vaak in de vuurlijn van aanhoudende conflicten.

Vele van de mensen die we hebben gered vertellen afschuwelijke verhalen over geweld, foltering, afpersing, seksueel geweld en dwangarbeid in Libië, evenals willekeurige opsluiting in onmenselijke omstandigheden. We weten dat migranten, vluchtelingen en asielzoekers een alarmerende mate van geweld en uitbuiting ondergaan in het land.  In geen enkel geval mogen vluchtelingen, asielzoekers en migranten worden teruggestuurd naar Libië.

Een redding op zee is niet afgerond tot iedereen aan boord op een veilige plek aan land is gebracht. Dit betekent een plek waar reddingsoperaties geacht worden ten einde te lopen en waar het leven van de overlevenden niet in gevaar is, waar aan menselijke basisbehoeften kan worden voldaan en van waaruit regelingen kunnen worden getroffen voor vervoer van de overlevenden naar hun volgende of eindbestemming.  Hierbij wordt ook rekening gehouden met de bescherming van hun grondrechten in overeenstemming met het beginsel van non-refoulement.

Om te beoordelen of een locatie een veilige plek is voor ontscheping, houdt Artsen Zonder Grenzen rekening met advies van UNHCR en andere VN-entiteiten, en neemt het een aantal criteria in overweging waaronder:

• De aanwezigheid van een functionerend asielsysteem
• Verplichte detentie van migranten, vluchtelingen en asielzoekers, en het risico op detentie voor onbepaalde termijn
• Juridische waarborgen zoals de mogelijkheid om de detentie aan te vechten
• Detentieomstandigheden
• Risico op foltering en andere slechte behandeling, evenals gevaar voor leven
• Risico op verdere overdracht en onrechtstreekse refoulement (kettingrefoulement)
• Risico op andere ernstige mensenrechtenschendingen (zoals willekeurige opsluiting, willekeurige uitzetting, enz.)

Voor zover wij weten biedt Tunesië noch enig ander Noord-Afrikaans land momenteel die minimumwaarborgen. Dit werd zeer recent geïllustreerd door de enkele gevallen van op zee geredde personen die uiteindelijk van boord gingen in Tunesië (Sarost 5, Maridive 601). Indien de Ocean Viking de opdracht krijgt te ontschepen in Tunesië, zouden wij garanties eisen dat aan deze minimumwaarborgen wordt voldaan. Indien Tunesië aan deze criteria voldoet, in wet en praktijk, dan zou het kunnen worden beschouwd als een veilige plek.

Het is belangrijk om te benadrukken - en dit is iets dat telkens opnieuw duidelijk werd aangetoond - dat mensen op de vlucht gaan op zoek naar veiligheid, ongeacht of civiele SAR-schepen actief zijn of niet.

Dit jaar probeerden steeds grotere aantallen mensen Libië te ontvluchten. Meer dan 8.400 mensen gingen aan boord van onveilige boten om de oversteek te wagen in de eerste zes maanden van het jaar – meer dan 70 % van hen alleen al in mei en juni. De afwezigheid van humanitaire schepen in het centrale Middellandse Zeegebied tijdens deze periode moet een einde maken aan deze ongegronde beschuldiging dat we een “pullfactor” zijn. De realiteit is dat, zelfs wanneer er steeds minder humanitaire schepen op zee zijn, mensen die over weinig alternatieven beschikken dit dodelijke traject over zee zullen blijven ondernemen, ongeacht de gevaren. Het verschil nu is dat mensen een groter risico lopen te sterven in vergelijking met vorig jaar, volgens de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

Hoewel UNHCR en andere organisaties (waaronder Artsen Zonder Grenzen) sinds het begin van het conflict in Tripoli hebben opgeroepen tot humanitaire evacuatie van vluchtelingen en migranten uit Libië, is dit de realiteit: voor iedere persoon die sinds het begin van het conflict werd geëvacueerd of hervestigd, werden sinds 3 juli bijna viermaal zoveel mensen door de Libische kustwacht gedwongen terug te keren naar Libië.

Het echte probleem gaat niet over pullfactoren maar over pushfactoren. Het geweld, de afpersing, de willekeurige detentie en een algeheel gevoel van uitzichtloosheid, angst en wanhoop waarmee migranten in Libië worden geconfronteerd, dwingen hen deze gevaarlijke overtocht van de Middellandse Zee te ondernemen.

Over de loop van bijna drie jaar waarin we operaties uitvoerden aan boord van de Aquarius, hebben we mensen gered uit 35 landen, van wie velen nood hadden aan internationale bescherming en die bijzonder kwetsbaar waren zoals minderjarigen, alleenstaande vrouwen, zwangere vrouwen, mensen met een beperking, mensen met ernstige medische aandoeningen en slachtoffers van foltering, seksueel geweld, mensensmokkel en/of schipbreuken.

In 2018 ging het in de meerderheid van de gevallen om mannen – 81 % in 2018, tegenover 19 % vrouwen. Van al wie werd gered was 23 % jonger dan 18 jaar.

Bijna alle geredde mensen gingen via Libië. Ze vertellen onze teams over het misbruik waarmee ze te maken kregen door mensensmokkelaars, gewapende groeperingen en particulieren. Het gemelde misbruik omvat onder meer: slachtoffer zijn van geweld (waaronder seksueel geweld), foltering en andere vormen van slechte behandeling, financiële uitbuiting en dwangarbeid.

Als humanitaire medische organisatie is het niet onze taak om de geloofwaardigheid van individuele asielaanvragen vast te stellen. Enkel overheden of UNHCR kunnen wettelijk dit onderscheid maken - wanneer we geredde mensen aan land brengen, worden ze opgevangen door overheidsinstanties om deze procedure te kunnen uitvoeren. Bij zoek- en reddingsoperaties is ons enige mandaat mensen te redden die het risico lopen te verdrinken in de Middellandse Zee en medische en humanitaire hulp te verlenen terwijl we hen naar een veilige plek brengen.

Als mensen die op zee worden gered een asielverzoek kenbaar maken, moet het internationale vluchtelingenrecht worden nageleefd. Dit betekent dat zij niet aan wal mogen worden gebracht in hun land van herkomst of het land dat de persoon ontvluchtte.

Het medische team van Artsen Zonder Grenzen biedt levensreddende spoedeisende hulp in het ziekenhuis aan boord van het schip, of indien nodig via medische evacuaties. Het team behandelt voornamelijk verwondingen als gevolg van de reis die mensen over zee maken in een onzeewaardige boot, zoals verdrinking, brandwonden van brandstof, onderkoeling en gebroken ledematen. Voorts behandelen we de fysieke gevolgen van de gebrekkige hygiëne en slechte gezondheidsomstandigheden waaraan mensen die hun thuisland verlaten of worden vastgehouden in detentiecentra worden blootgesteld. Hieronder vallen vele verwondingen die het gevolg zijn van geweld, letsels of aanverwante verwondingen, evenals chronische ziekten die verergeren door de beperkte toegang tot gezondheidsvoorzieningen; bijvoorbeeld zaken zoals schotwonden, geïnfecteerde wonden waarvan mensen zeggen dat ze het gevolg zijn van foltering, complicaties die verband houden met diabetes, ondervoeding, vermoedelijke gevallen van tuberculose enz. We zien ook een relatief groot aantal zwangere vrouwen en jonge kinderen, dus hebben we een vroedvrouw aan boord.

Artsen Zonder Grenzen is een medische humanitaire organisatie. We zijn onafhankelijk, neutraal en onpartijdig, en ons werk is gebaseerd op medische ethiek. Onze missie op de Middellandse Zee is het redden van levens; maar we kunnen niet zwijgen wanneer mensen lijden. De crisis op de Middellandse Zee is het gevolg van onmenselijk beleid, terwijl deze sterfgevallen en dit lijden kunnen worden vermeden door dit beleid te wijzigen. Daarom roepen we EU-staten op om af te zien van hun huidige beleid van uitsluiting en criminalisering zodat er geen mensenlevens meer onnodig verloren gaan. Mensen die over de Middellandse Zee vluchten moeten menselijk en met waardigheid worden behandeld, en hun basisrechten moeten worden gerespecteerd.

Artsen Zonder Grenzen is een humanitaire organisatie. Wat we zagen tijdens onze operaties op de centrale Middellandse Zee en elders in Europa is het externaliserings- en afschrikkingsbeleid dat erop gericht is “de stroom van mensen” tegen elke prijs “in te dammen”. Dit beleid leidt enkel tot bijkomend leed voor mensen die al uiterst kwetsbaar zijn.

In werkelijkheid blijven mensen die weinig of geen alternatieven hebben deze dodelijk overtocht op zee ondernemen, ongeacht de risico’s. Wij roepen er eenvoudigweg toe op dat er geen mensenlevens meer onnodig verloren gaan en dat mensen met waardigheid en menselijk worden behandeld: dat hun basisrechten worden gerespecteerd.

Dit zijn zaken die jij of ik zouden verwachten als we gedwongen werden oorlog, armoede en detentie in onmenselijk omstandigheden te ontvluchten.

Ondanks onze naam pleit Artsen Zonder Grenzen niet voor een Europa “zonder grenzen”. Het gaat er niet om het vrije verkeer van personen te bepleiten, of het doen verdwijnen van grenscontroles. Dit gaat om het recht van mensen om een ontsnappingsroute te zoeken, en de erkenning dat niemand zou moeten sterven in een poging om zichzelf in veiligheid te brengen.

Momenteel bestaan er procedures (zoals het noodtransitmechanisme van UNHCR en het programma voor humanitaire vrijwillige terugkeer van de IOM) om vluchtelingen en migranten uit Libië weg te halen; deze zijn echter traag en ontoereikend.

In werkelijkheid zijn we bezorgd dat deze voorstellen om migranten en vluchtelingen terug te sturen een schijnkeuze vormen voor mensen die vastzitten in detentiecentra in Libië waar de omstandigheden en vooruitzichten erbarmelijk zijn. Net zoals deze omstandigheden mensen ertoe drijven hun leven te riskeren op zee, kunnen ze ervoor zorgen dat mensen sneller zullen kiezen voor repatriëring om aan deze omstandigheden te ontsnappen, zelfs wanneer zij rechtmatig aanspraak kunnen maken op asiel.

Aangezien er in Libië geen veilige plekken zijn waar de bescherming van vluchtelingen en migranten kan worden gewaarborgd, moeten mensen in detentiecentra worden beschermd, en moeten diegenen die Europa trachten te bereiken gehoord worden bij hun asielaanvraag.

Europa moet de zogenaamde “Europese vluchtelingencrisis” in perspectief plaatsen. Het is geen migrantencrisis maar een politieke crisis. Het aantal mensen dat Europa binnenkomt ligt momenteel in feite op het laagste niveau in jaren.

Wanneer Europese politici het intussen hebben over het grote aantal vluchtelingen en migranten dat naar Europa komt, is de realiteit dat zij slechts een fractie uitmaken van alle ontheemden wereldwijd. In 2018 kwamen 139.300 vluchtelingen en migranten aan in Europa, het kleinste aantal in vijf jaar.

Wereldwijd zijn er momenteel 70,8 miljoen mensen die gedwongen werden hun thuis te verlaten[1]. Er zijn 41,3 miljoen intern ontheemden, 25,9 miljoen vluchtelingen en 3,5 miljoen asielzoekers.

85 % van deze mensen wordt opgevangen in ontwikkelingslanden, en bijna 60 % van zij die onder dwang werden verdreven, bevinden zich in Zuid-Soedan, Afghanistan en Syrië. Uiteindelijk zijn het landen als Turkije, Oeganda, Pakistan, Libanon en Iran die de meeste vluchtelingen opnemen – niet Europa. 

Als de maatstaf voor succes de dood van duizenden vluchtelingen en migranten is die verdronken in de Middellandse Zee, en het aanhoudende lijden van diegenen die vastzitten in Libië, dan ja. Als succes betekent dat je de levens van kwetsbare mannen, vrouwen en kinderen die in nood verkeren op zee opoffert, enkel en alleen om anderen in vergelijkbare situaties te ontmoedigen een veilig toevluchtsoord te zoeken in Europa, dan kan dit inderdaad worden beschouwd als een succes.
Als humanitaire medische organisatie meten wij succes af in termen van menselijkheid. De huidige situatie toont enkel aan dat Europese regeringen, door een migratiebeleid te voeren dat mensen tegen elke prijs wil afschrikken en tegenhouden in Libië, doelbewust de oorzaak zijn van duizenden doden en het lijden van tienduizenden kwetsbare mannen, vrouwen en kinderen. Wij beschouwen dat niet als een succes.

Absoluut niet. Het eerste contact dat ons zoek- en reddingsteam heeft met mensen in nood is altijd op het moment dat de boot zichtbaar is. We hebben nooit voorafgaandelijk contact gehad met mensen. We hebben nooit enig contact met mensensmokkelaars.