Veilige abortuszorg: onze vroedvrouw vertelt over de uitdagingen en (overwonnen) obstakels doorheen de jaren

Onveilige abortus blijft ook in 2022 een enorm groot gezondheidsrisico voor miljoenen vrouwen en meisjes per jaar.

• ongeveer 45% van alle abortussen wereldwijd gebeurd onveilig, in een niet-medische setting
• vandaag ligt onveilige abortus aan de basis van minstens 1 op 12 moedersterftes ter wereld.
• 97 % van onveilige abortussen vinden plaats in landen in Afrika, Latijns-Amerika en Zuid- en West-Azië

Als onderdeel van ons engagement om moedersterfte te verminderen op de plaatsen waar we werken, biedt Artsen Zonder Grenzen veilige abortuszorg aan op veel van onze projecten. Deze zorg bieden kan een uitdaging zijn, en de afgelopen jaren heeft AZG zich wereldwijd ingespannen om obstakels aan te pakken en onze veilige abortusdiensten uit te breiden. En met succes, want het aantal veilige abortussen dat AZG verzorgt, is gestegen van ongeveer 74 in 5 landen in 2015 tot bijna 35.000 in 33 landen in 2021.

Asha*, een vroedvrouw uit Oost-Afrika, werkte van 2003 tot 2021 bij AZG en hielp de evolutie van veilige abortuszorg binnen de organisatie aan te sturen. Ze praat over de uitdagingen, doorbraken en groei die ze meemaakte tijdens haar werk om levensreddende diensten te verlenen aan vrouwen** gedurende bijna twee decennia.

2003: Opleiding, het eerste obstakel

Toen ik in 2003 als vroedvrouw bij AZG begon te werken, begeleidde ik bevallingen en de zorg voor pasgeborenen, maar ik zag ook een grote behoefte aan abortuszorg. Ik wou helpen, maar ik had de opleiding of ervaring niet. Het was een heel dilemma voor mij.

In het land waar ik vandaan kom, in Oost-Afrika, hadden dokters altijd dat deel van de gezondheidszorg op zich genomen. Maar ik voelde verandering. Toen ik na mijn eerste AZG-opdracht naar huis terugkeerde, bezocht ik het gezondheidscentrum waar ik vroeger werkte en zag ik dat de vroedvrouwen nu abortussen behandelden. Ik had het gevoel dat ik achterliep.

In 2004 hoorde ik dat AZG een beleid had aangenomen waarin stond dat we veilige abortuszorg zouden beginnen aanbieden waar dat nodig was om moedersterfte en verwondingen door complicaties van onveilige abortussen te voorkomen. Ik was onder de indruk. Ik dacht: "Dit is wat ik moet doen." Maar het ontbrak me nog steeds aan training. 

Weinig patiënten vroegen op dat moment om abortuszorg. Abortus is een taboe in Centraal-Afrika, waar ik werkte, en dat is het ook op veel plaatsen waar AZG werkt. Maar ik wist dat veel vrouwen in stilte leden omdat ik hen behandelde voor complicaties van onveilige abortussen, zoals bloedinfectie of ernstige bloedingen die kunnen leiden tot ernstige bloedarmoede. Gelukkig hadden lokale artsen die met AZG samenwerkten in de projecten waar ik werd geplaatst veel kennis en ervaring en konden ze me helpen om complicaties van onveilige abortussen op te lossen.

2009: Interne obstakels

Uiteindelijk kon ik in Nederland in 2009 een training van Artsen Zonder Grenzen over seksuele en reproductieve gezondheidszorg volgen. Ik leerde hoe ik een veilige abortus moest uitvoeren met pillen - de methode die ook vandaag bij AZG-projecten de voorkeur geniet - en hoe ik een manuele vacuümafzuiging moest uitvoeren, een procedure om zwangerschapsweefsel te verwijderen. Dat hielp me enorm, en ik was in staat om zelf veilig abortuszorg te gaan verlenen.

Klaar om mijn nieuwe vaardigheden te gebruiken, vertrok ik met AZG naar mijn volgende opdracht in West-Afrika. Maar ik vond al snel een ander obstakel bij het beheren van abortussen: mijn eigen team. Zij waren niet vertrouwd met het beleid van AZG inzake abortus. Ze stonden negatief tegenover abortussen en speculeerden over de gevolgen: "Wat met het gezin? Wat met de gemeenschap? Wat als het project hierdoor in gevaar komt?"

Ik herinner me een jong getrouwd stel dat naar de kliniek kwam. De vrouw was zwanger. Ze hadden al drie kinderen onder de vijf jaar en zeiden dat ze een vierde kind niet aankonden. Ze wilden een abortus. Ik legde dit voor aan een van mijn collega's die niet uit het projectland kwam en zijn mening was dat het te riskant was voor AZG. "Wat als de patiënt sterft?" zei hij. 

Waar een gebrek aan kennis over abortus bestaat, is de reactie vaak: wat als de patiënt sterft? We horen verhalen over vrouwen die sterven na een abortus, maar dat is omdat de omstandigheden of voorwaarden van de abortus onveilig waren - bijvoorbeeld omdat een ongetraind persoon een gevaarlijke en invasieve methode gebruikte. Onveilige abortus is een van de belangrijkste oorzaken van moedersterfte, maar we weten dat er een andere manier is.

Medicamenteuze abortus, of veilige abortus met pillen, beëindigt de zwangerschap in meer dan 95 % van de gevallen met succes, en het risico op ernstige, levensbedreigende complicaties is minder dan 1%. Het perspectief van mijn collega weerspiegelde een angst voor het onbekende - een gebrek aan kennis.

Ik sprak met een andere collega, een plaatselijke arts die samenwerkt met AZG, en samen spraken we met het echtpaar en besloten we een veilige abortus uit te voeren.

Ook al had ik nu de vaardigheden, gedurende de twee jaar dat ik in dit project werkte, kon ik vrouwen vaak niet helpen omdat mijn eigen teamlieden niet altijd begrepen dat veilige abortus een belangrijk onderdeel is van de reproductieve gezondheidszorg en dat onveilige abortus, waartoe veel vrouwen zich wenden wanneer zij geen toegang hebben tot veilige abortuszorg, een van de belangrijkste oorzaken is van moedersterfte.

Gelukkig kan Artsen Zonder Grenzen goed luisteren. Toen ik de adviseurs voor seksuele en reproductieve gezondheid meldde dat sommige personeelsleden de abortuszorg belemmerden, waren zij verbaasd dit te horen. In de daaropvolgende jaren hebben ze zich ingezet om de verschillende interne obstakels beter te begrijpen en gewerkt aan het oplossen ervan, zodat we veilige abortuszorg in AZG-projecten kunnen blijven garanderen.

2017: Onderzoek naar waarden en attitudes

Enkele jaren later nam ik deel aan een workshop genaamd "Exploring Values and Attitudes towards Abortion," binnen AZG bekend als EVA (nvdr: de EVA-workshops zijn kritische, eerlijke en onbevangen reflectiedagen binnen AZG over abortus. Het doel is dat alle deelnemers hun waarden en attitudes rond abortus onderzoeken, in vraag stellen of bevestigen). Het was erg leerzaam en heeft veel percepties en houdingen van collega’s veranderd.

Veel van mijn collega's waren gewoon niet op de hoogte van de verwoestende gevolgen van onveilige abortus, dat het elk jaar minstens 22.800 vrouwen en meisjes doodt en miljoenen vrouwen verwondt. Te weinig van mijn collega's hadden de sterfgevallen die we zagen in verband gebracht met het gezondheidszorgsysteem waar we deel van uitmaken. We hadden gewoon gewacht tot mensen met complicaties van onveilige abortus naar onze klinieken kwamen, en hoewel we degenen die arriveerden snel genoeg behandelden om gered te worden, gingen talloze levens verloren.

De eerste patiënten die om veilige abortuszorg vroegen nadat mijn team de EVA-workshop had bijgewoond, werden naar ons doorverwezen via collega's. Zij stuurden familieleden, vrienden en buren die hulp nodig hadden; ik zag onmiddellijk het effect van de EVA-workshop.

2019-2021: Luisteren en aanpassen

In 2019  ging ik opnieuw werken in een land in Centraal-Afrika. Toen ik aankwam, ontdekte ik dat AZG was gestopt met het verlenen van veilige abortuszorg in het ziekenhuis van het ministerie van Volksgezondheid. Deze keer was het te wijten aan een gebrek aan kennis en een negatieve houding van enkele medewerkers van het ministerie van Volksgezondheid die in het ziekenhuis werkten, hoewel we toestemming hadden om veilige abortuszorg te verlenen.

Ik slaagde erin een manier te vinden om de diensten opnieuw op te starten. Ik vertelde mijn team dat als ze problemen zouden hebben met iemand die de noodzaak van deze diensten niet begreep, ze bij mij verhaal konden halen. Ik deed het enkel omdat ik wist dat veilige abortuszorg de veiligste manier was om deze vrouwen te helpen.

Op een dag kwam een vrouw die een mastectomie van beide borsten had gehad naar het ziekenhuis. Ze had een baby en was opnieuw zwanger. Haar man was vertrokken. Ze vertelde me dat ze niet nog een baby kon krijgen omdat ze geen borstvoeding meer kon geven en zich geen flesvoeding kon veroorloven. Haar zwangerschap was in het tweede trimester, maar ik kon haar niet helpen in het ziekenhuis, omdat het personeel geen voorstander was van veilige abortuszorg.

Dus besloot ik deze patiënte te helpen met een veilige zelfbeheerde abortus thuis. Zelfbeheerde abortus betekent in feite dat je abortuspillen inneemt buiten een medische setting, maar met ondersteuning van online platforms of telefonische hotlines, of, in dit geval, mijn hulp. De broer van de vrouw was bereid om voor haar te zorgen. Ik hielp haar. Alles ging goed en ik realiseerde me: “ik kan dit”.

De meeste vrouwen die bij mij kwamen voor abortuszorg hadden een familielid bij zich - een zus, een moeder, een broer. Als de patiënt ermee instemde, legde ik het familielid uit hoe ze de vrouw in kwestie konden steunen bij een zelfbeheerde abortus. En als er complicaties waren - wat zelden voorkwam - wisten ze waar ze op moesten letten en hoe ze contact met mij konden opnemen. Dit is hoe ik de veilige abortuszorg in dat project heb opgeschaald.

Het is niet altijd gemakkelijk, maar veilige abortuszorg is echt levensbelangrijk. In de 19 jaar dat ik bij AZG werkte, moest ik zeer vindingrijk zijn om deze zorg te kunnen verlenen. Het vergde veel vertrouwen en soms moed. Luisteren naar vrouwen is essentieel, en zo ontdekte ik manieren om hen te helpen, zelfs als er obstakels waren.

* Naam is veranderd

**Hoewel dit artikel zich richt op de ervaring van AZG met de behandeling van vrouwen en meisjes in onze medische projecten, erkennen we dat alle mensen die zwanger kunnen worden toegang verdienen tot veilige abortuszorg - ook mensen die zich identificeren als trans, niet-binaire en interseksueel.