Niet-begeleide minderjarigen: "In Marseille zijn we overgestapt van humanitaire noodhulp naar multidisciplinaire zorg"

Artsen Zonder Grenzen is voor het eerst opgetreden in Marseille in januari 2020 en vervolgens tijdens de COVID-19 pandemie. Nu bieden ze medische bijstand en multidisciplinaire ondersteuning aan niet-begeleide minderjarige vreemdelingen van wie de minderjarigheid door de autoriteiten wordt betwist. Momenteel worden 20 jongeren door de organisatie opgevangen. Julien Delozanne, projectcoördinator van AZG in Marseille, blikt terug op het ontstaan van dit programma en beoordeelt de resultaten van een jaar werk. 

Wat houdt het AZG-project in Marseille in?  

AZG ontvangt vandaag 20 niet-begeleide minderjarigen die niet als zodanig zijn erkend na een beoordeling door het departement Bouches-du-Rhône en die een beroep hebben gedaan op de kinderrechter om deze beslissing aan te vechten.   

In samenwerking met advocaten van de balie van Marseille en solidariteitsgroepen van burgers begeleiden wij deze jongeren gedurende de hele procedure. AZG ontfermt zich over mensen die worden beschouwd als zeer kwetsbaar, met name mensen met somatische aandoeningen, zoals tuberculose of hepatitis B, of psychische aandoeningen, zoals ernstige psychotraumatische stoornissen of psychoses.   

Wij richten ons op medische zorg in een geruststellende omgeving en geven voorrang aan toegang tot onderwijs. De inschrijving op school of in een opleiding die tot een diploma leidt, biedt deze jongeren namelijk de kans om voor zichzelf een toekomst op te bouwen en snel in de samenleving te integreren. Het draagt ook bij tot het versnellen van het herstel van onzichtbare wonden die zijn veroorzaakt door de breuk met het land van herkomst en het gezin, het isolement, de ballingschap en het overleven op straat.   

Het bijzondere van onze aanpak is de multidisciplinaire ondersteuning. Elke jongere wordt begeleid door een team van verschillende professionals (verpleegkundigen, psychologen, maatschappelijk werkers) die de moeilijkheden van de jongere onderzoeken en zich inzetten om hem of haar te steunen op dit moeilijke traject. Daarbij wordt de mogelijkheid geboden om in een veilige en zorgzame omgeving zichzelf weer op te bouwen.   

Slechts een klein aantal jongeren maakt echter gebruik van deze accommodatie. De meesten van hen zijn ondergebracht in alternatieve woonruimtes onder toezicht van solidariteitsgroepen. AZG komt op deze plaatsen tussen om hen medische bijstand te verlenen via gezondheidsklinieken die tot doel hebben de jongeren te begeleiden.   

Ondanks het feit dat er alles aan gedaan lijkt om het voor deze jongeren uiterst moeilijk te maken om toegang tot bescherming te krijgen, werpen onze inspanningen vruchten af: aan het eind van de procedure voor de erkenning van de minderjarigheidsstatus krijgt bijna 80% van de jongeren uiteindelijk tijdelijke of permanente bescherming.   

Waarom heeft AZG een dergelijk project in Marseille?  

Begin 2020 moesten bijna alle jongeren in Marseille enkele maanden wachten voordat zij tijdelijk en met spoed konden worden opgenomen in de kinderbescherming. Volgens de wet moet deze voorlopige opvang "systematisch en onmiddellijk" plaatsvinden voor alle personen die zich als minderjarig en geïsoleerd voordoen. Aan het einde van deze periode van vijf dagen voorlopige opvang vindt de beoordeling van de minderjarigheid plaats. Midden in de winter sliepen zij echter op straat, zonder dat er middelen voor hun levensonderhoud werden ingezet.  

Geconfronteerd met de passiviteit van de overheid is Artsen Zonder Grenzen ter ondersteuning van en in samenwerking met lokale verenigingen en collectieven in actie gekomen door 100 noodopvangplaatsen voor deze jongeren te financieren. Dit duurde zes maanden en in die periode hebben wij de dienst er herhaaldelijk op gewezen dat het merendeel van de door AZG ondergebrachte jongeren onder zijn verantwoordelijkheid viel: jonge nieuwkomers, dat wil zeggen jongeren die pas op het grondgebied waren aangekomen en nog niet waren geëvalueerd, jongeren die als minderjarig waren erkend en jongeren die door de kinderrechter tijdelijk bij AZG waren geplaatst.    

In verband met de gezondheidscrisis is het einde van deze regeling, oorspronkelijk gepland voor 31 maart 2020, uitgesteld tot eind mei 2020. Dit was een humanitaire noodactie, waarbij wij de moeilijkheden van niet-begeleide minderjarigen en de groepen die hen op het grondgebied begeleiden, beter konden begrijpen.    

Bij gebrek aan een door het departement voorgestelde oplossing hebben wij en Dokters van de Wereld de zaak tweemaal voor de administratieve rechtbank van Marseille gebracht. De rechtbanken hebben de verenigingen systematisch in het gelijk gesteld en de departementsraad van Bouches-du-Rhône herinnerd aan zijn verplichtingen inzake kinderbescherming en hen verplicht om deze jongeren op te vangen.  

In juli 2020 werd de opening van een regulier project in Marseille noodzakelijk. We gingen over van een humanitaire noodhulpactie naar multidisciplinaire zorg. Dankzij onze ervaring met de opvang van niet-begeleide minderjarigen in de regio Île-de-France kunnen wij concrete steun verlenen aan verenigingen en groepen die zich al geruime tijd inzetten voor de eerbiediging van de rechten van niet-begeleide minderjarigen in dit departement. In beide gevallen is de constatering hetzelfde: het beginsel van het vermoeden van minderjarigheid wordt niet toegepast en de kwetsbaarheid van deze jongeren wordt bij de beoordeling niet goed ingeschat en er wordt geen rekening mee gehouden. 

Wat zijn de aandachtspunten voor AZG?  

Allereerst worden beoordelingen vaak uitgevoerd op basis van de nominale waarde en wordt een eerste sortering gemaakt tussen jongeren die als "duidelijk minderjarig" worden beschouwd, jongeren die "duidelijk meerderjarig" zijn en jongeren bij wie "twijfel" blijft bestaan. Deze praktijk van "voorsorteren" is illegaal en discriminerend.  

Ten tweede worden meerderjarige jongeren na een ongunstige beoordeling weer op straat gezet. Zonder huisvesting en zonder in hun basisbehoeften te voorzien, is het niet realistisch te verwachten dat deze jongeren hun recht op beroep kunnen uitoefenen.   

Ten derde mag een ongunstige minderjarigheidsbeoordeling niet het einde van de medische zorg betekenen. In de praktijk hebben wij geconstateerd dat niet alle jongeren die tijdens de periode van eerste opvang zijn gescreend en bij wie een pathologie is vastgesteld, een medische follow-up hebben gekregen. Zonder medische zorg verslechterde hun gezondheidstoestand, ook al was er al een diagnose gesteld.   

We hebben ook vastgesteld dat veel van de door AZG behandelde jongeren nooit toegang hadden tot een medische controle. Dit is onaanvaardbaar en onverantwoordelijk van de kinderbescherming van Bouches-du-Rhône, terwijl we weten dat deze jongeren vanwege hun verleden een kwetsbare groep vormen, die overmatig is blootgesteld aan gezondheidsrisico's en psychische stoornissen.  

Wat is het resultaat van deze interventie?  

Sinds het begin van het project in 2020 hebben we 154 jongeren tot ons programma toegelaten. Dit lijkt een zeer klein aantal vergeleken met de bestaande behoeften in de regio. De gevallen die wij hebben aangenomen waren echter vaak zeer complex en vereisten veel werk op het gebied van individuele zorg, maar ook veel werk op het gebied van collectieve dynamiek. We mogen niet vergeten dat het de verantwoordelijkheid van de staat, de prefectuur en de departementsraad is om deze jonge niet-begeleide minderjarigen te beschermen, vooral in de winter.